Ngày 15 tháng 3 năm 963, Hoàng đế Romanos II bất ngờ qua đời ở tuổi hai mươi sáu không rõ nguyên nhân. Cả nguồn sử liệu đương thời và các sử gia sau này dường như đều tin rằng sức khỏe của vị Hoàng đế trẻ tuổi đã sa sút trầm trọng do tửu sắc quá độ, hoặc nghi ngờ vợ là Hoàng hậu Theophano (khoảng 941–sau 976) đầu độc ông. Theophano nổi tiếng là một phụ nữ thông minh và đầy tham vọng. Sau đó bà còn được thiên hạ biết đến sự tàn nhẫn trong việc đạt mục tiêu bằng bất cứ giá nào. Romanos đã phong đồng hoàng đế cho hai đứa con Basileios II và Konstantinos VIII. Vào lúc Romanos băng hà, Basileios mới có năm tuổi và Konstantinos chỉ mới lên ba, vì vậy Theophano được chỉ định làm nhiếp chính.

Theophano không được phép cai trị một mình. Joseph Bringas, viên thái giám trong cung trở thành người đứng đầu hội đồng nhiếp chính của Romanos đã duy trì địa vị của ông. Theo các nguồn sử liệu đương thời thì ông dự tính nắm giữ đại quyền trong tay mình. Ông cũng cố gắng hạn chế quyền hành của Nikephoros Phokas. Vị tướng bách chiến bách thắng này đã được triều đình chấp nhận là tổng chỉ huy quân đội trên thực tế và giữ vững mối dây liên kết của mình với tầng lớp quý tộc. Joseph sợ rằng Nikephoros có thể đòi lại ngai vàng với sự ủng hộ của cả quân đội và giới quý tộc. Những toan tính của Joseph trong những tháng sau khiến cả Theophano và Nikephoros đều chống đối ông. Không hiểu rõ về Joseph, Nikephoros được người cháu Ioannes Tzimiskes xúi giục đoạt lấy ngôi vị, và ông quyết định mật đàm với Theophano. Nhờ sự giúp đỡ của Theophano và viên thượng phụ, Nikephoros Phokas tiếp nhận quyền thống lĩnh tối cao các lực lượng phía đông rồi sau khi được toàn quân tôn làm Hoàng đế vào ngày 2 tháng 7 năm 963, ông liền hành quân hướng về thủ đô, tại đây phe đảng của ông đã vùng lên lật đổ Bringas. Nhờ lấy lòng binh sĩ và sự phò trợ của phe cánh những người con của Romanos, Nikephoros II Phokas mau chóng làm lễ đăng quang vào ngày 16 tháng 8 năm 963, rồi bất chấp sự phản đối của thượng phụ, ông đã kết hôn với mẹ của 2 vị đồng hoàng đế Basileios II và Konstantinos VIII là nhiếp chính vương Theophano.